بررسی اثر عوامل اقلیمی بر گسترش گون‏گزی (astragalus adscendens) در استان اصفهان

اقلیم، مهمترین عامل در رشد گیاهان و تشکیل اجتماعات گیاهی و توزیع آن بشمار می رود. یکی از گونه های اصلی مراتع ایران درختچه گون گزی (haussn boiss &)(astragalus adscendens ، از خانواده بقولات (leguminosae) می-باشد. هدف از این پژوهش، تعیین مهمترین عناصر اقلیمی بر گسترش این گونه در سطح استان اصفهان با مساحت 1061790 هکتار است. به این منظور پایگاهی از 57 متغیر اقلیمی که اهمیت بیشتری از نظر شرایط بوم شناختی این گونه دارند، ایجاد گردید. متناسب با تراکم ایستگاه ها و تغییرپذیری متغیرهای انتخابی، شبکه ای به ابعاد 5/13×5/13 کیلومتر بر سطح استان گسترده شد و 570 نقطه مشخص گردید. سپس با روش میانیابی کریجینگ مقادیر این 57 متغیر انتخابی در این 570 نقطه مشخص شد. از روش تجزیه عاملی با دوران «‏ مهپراش» برای کاهش ابعاد ماتریس داده ها، و از روش تحلیل خوشه ای سلسله مراتبی به روش «وارد» برای پهنه بندی اقلیم های رویشی گون گزی در نرم افزارspss ver 16 در استان اصفهان استفاده شد. در نهایت نمونه گیری تصادفی-سیستماتیک در رویشگاه غرب استان اصفهان (فریدون شهر) که بیشترین پراکنش این گونه را دارا می باشد، برای برآورد رابطه پارامترهای گون گزی شامل تراکم بوته ها و ویژگی های قطر سایه انداز و ارتفاع آن ها در چهار دامنه کوه و ارتفاعات، انجام شد. این بررسی نشان داد سه عامل دما، بارش، تابش و باد به ترتیب 4/47 ، 0/30 ، 8/12 درصد و در کل 2/90 درصد پراش متغیرهای اولیه اقلیم رویشی استان اصفهان را بیان می کند. با استفاده از امتیازات عاملی 7 پهنه اقلیم رویشی در استان به شرح 1- بسیار گرم و خشک، 2- گرم و خشک، 3- گرم و خشک و آفتابی، 4- گرم و نیمه خشک، 5- سرد و نیمه خشک، 6- سرد و نیمه مرطوب، 7- سرد و مرطوب مشخص و میانگین هریک از عامل ها و متغیرهای اولیه در آن ها به دست آمد. یافته ها همچنین نشان دادند رویشگاه های گون گزی در استان اصفهان عمدتا شامل مناطقی با زمستان سرد، مرطوب و برفی و تابستان ملایم می باشد. تجزیه داده های میدانی نیز نمایشگر آن است که دامنه ارتفاعی 3000-2600 متر مناسب ترین رویشگاه های این گونه می باشند، به طوری که در تراکم ثابت، بیشترین قطر سایه انداز و ارتفاع بوته در این مناطق دیده می شود. همچنین معنی دار شدن شیب های شمالی، غربی با شیب های شرقی و جنوبی نشان می دهد که شیب دامنه نیز کاملا بر تراکم و شادابی این گونه موثر می باشد. ارتفاعات دامنه های شمالی و غربی مستعدترین شیب ها برای پراکنش این گونه می باشند. به نظر می رسد رویش این گونه در این ارتفاعات و دامنه ها متاثر از عوامل محیطی، سازوکارهای درونی و بیرونی astragalus adscendens، باشد که شرایط را برای استقرار هر چه بهتر آن در این اقلیم و ارتفاع فراهم می کند. تاثیر شرایط محیطی به این صورت است که در ارتفاعات، چون در سرمازدگی تابشی هوای سرد، سنگین تر است به نقاط گودتر ریزش می کند، رویش در جایگاه های مرتفع و شیب دار بهتر از جاهای گود و ژرف است. همچنین برف در ارتفاعات همانند پوششی است که بوته های گون گزی را در برابر سرمای شدید زمستان حفظ می کند. گون-گزی با سازوکارهای خود، همچون کاهش سطح برگ، تشکیل خار، افزایش و ایجاد کرک و پرز، می تواند دماهای یخزدگی را تحمل و در این ارتفاعات برفگیر استقرار یابد.